Biri Roma’da, diğeri Paris’te bulunan iki farklı binanın ortak adı. Latince asıllı bir sözcük olan  Pantheon, Yunancada “tüm tanrıların tapınağı” anlamına geliyor. Günümüzde bu anlamından oldukça uzaklaşmış, meşhur kimselerin gömülü olduğu anıt anlamı daha önde.

1744 yılında Kral Louis XV, bilinmeyen bir hastalığa yakalanır. Eğer iyileşebilirse, harabe bir manastır olan Sainte-Geneviève’yi, Paris’in koruyucu azizine layık bir yapıya dönüştüreceğine söz verir. Kral sağlığına kavuşunca  bu sözün yerine getirilmesi görevini, kraliyet binalarının genel yöneticisi olarak hizmet eden Fransız soylularından Marquis de Marigny’e verir.  Marigny de mimaride neoklasizimin öncüsü Fransız Mimar Jacques-Germain Soufflot (1713-1780) ‘u görevlendirir ve Panthéon’un yapımı başlar. Temelleri 1758 yılında atılan,  maddi zorluklar nedeniyle, Soufflot’un 1789’da öldürülmesine kadar tamamlanamayan kilise;  Fransız Devriminin başlangıcında bitirilince, yeni Devrimci hükümet, yapıyı kiliseden devrime ön ayak olan büyük Fransızların gömüleceği bir anıt mezara dönüştürür. Ancak daha sonra, anıt mezara dönüşene dek, iki kez kiliseye dönüştürülür. Böyle bir yapılış öylüsü var Fransız Pantheon’unun.

Quartier Latin’de (5. bölge) bulunan Paris Panthéon’u,   Lüksemburg Bahçesi’ne yürüme mesafesinde, Sorbon Üniversitesine  kapı komşu. Paris’in  Sainte-Geneviève tepesi üzerinde bulunduğundan, muhteşem bir şehir manzarası var.

1851’de fizikçi Léon Foucault, dünyanın dönüşünü Foucault Sarkacıyla burada göstermiş. İmparator III. Napolyon, düşünceleriyle toplumda büyük bir ilgi uyandıran Foucault’ya deneyini Panthéon binasında yapma izni vermiş. Foucault, kubbenin ortasına 67 metrelik çelik telle 28 kg ağırlığında bir demir top asıyor. Topun alt tarafına sivri bir uç takarak, yere serili ince kum tabakasında, bu ucun bıraktığı izlerden yararlanarak, sarkacın salınım düzlemindeki değişimin 31 Mart 1851 yılında gözlemciler tarafından izlenebilmesini sağlıyor. Bu tarihi deneyi izlemek için Pantheon’a büyük bir kalabalık toplanmış.

Foucault’nun sarkacı hareket ettirmesinden bir saat önce, titreşim ve hava akımlarına engel olmak üzere, gözlemcilerin hareketsiz ve sessiz olmaları temin edilmiş. Sessizce salınımına başlayan sarkacın salınım düzleminde, bir süre herhangi bir değişim gözlenmemiş. Bu sessiz bekleyişin ardından gözlemciler, kumun üzerindeki izlerin yavaşça değiştiğini ve sarkacın salınım düzleminin gözle görünür biçimde dönmekte olduğunu görmüşler.  Bu topluluk, tarihte ilk kez Dünya’nın kendi ekseni etrafında döndüğüne tanık olmuş.

Dünya’daki pek çok kurum, müze ve laboratuvarlarda, Foucault sarkaçları bulunuyormuş. Hatta Güney Kutbu’nda da bir Foucault sarkacı varmış. Türkiye’de Bilkent Üniversitesi Fen Fakültesi, Ege Üniversitesi Rasathanesi, Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Gözlemevi, Gaziantep Büyükşehir Belediyesi Gezegenevi, Eskişehir Büyükşehir Belediyesi Bilim Deney Merkezi; Foucault Sarkacı’nın bulunduğu yerler.

Roma’daki Pantheon’dan esinlenilmiş sütunlu ön yüzü ile, neoklasik mimarinin en erken örneklerinden olan Pantheon; Fransız Devrimi sonrasında kilise fonksiyonunu kaybetmiş, önemli Fransız entelektüellerinin gömüldüğü bir anıt mezar halini almış.

Girişte kocaman harflerle “aux grands hommes la patrie reconnaissante”  yazıyor,  yani “anavatan büyük insanlara minnettar”. Fransız Devrimi’nin üçüncü yılında, Ulusal Meclis’in 4 Nisan 1791 tarihli yasasıyla ülkeye büyük hizmetlerde bulunduğu kabul edilen kişilerin tabutlarının yerleştirildiği bir ”vatan tapınağı”na dönüştürülmüş Pantheon;   bilime, felsefeye, edebiyata verilen önemin muhteşem bir kanıtı. (Bir de kendimizi düşündüm sonra, bir garip hüzün doldu kalbime)